Üst Dönüşüm

Artık malzemelerin, kullanılmış veya eskimiş ürünlerin kalitesinin ve değerinin bozulmadan farklı işlevler için tasarlanarak yeniden kullanılmasına denmektedir. Malzemelerin ve ürünlerin yeniden değerlendirilerek kullanılmasını teşvik eden üst dönüşüm, sürdürülebilirlik ve döngüsellik için bir stratejidir. Var olan malzemelerin ve çeşitli nesnelerin yeniden kullanılmasıyla ürünün yaşam döngüsü uzayabilir veya nesneler tekrar yeni bir yaşam döngüsüne sahip olabilir. Üst dönüşümle gerçekleştirilen ürünler ağırlıklı olarak eski halinden daha değerli hale getirilerek estetik ve kullanım açısından yeni bir ürün olarak karşımıza çıkar.

Üst dönüşüm, moda açısından geniş yelpazede farklı ürün kategorilerinde benimsenen bir tasarım yöntemidir. Kullanılmış bir giysi, artık kumaş veya malzeme fazlalığı birtakım tasarım prensiplerine bağlı kalarak yeniden değerlendirilerek atıl kalmaktan kurtulur. Böylece, yeniden değerlendirilen malzemeler ve ürünler israfı azaltır, kullanım ömrünü uzatır ve tekstillerin çöp fabrikalarında yakılmasının veya çöp arazilerinde depolanmasının önüne geçilir. Ürünün kullanım ömrü uzatılır.

Türkçede bu kavram “ileri dönüşüm” olarak da adlandırılmaktadır; fakat geri dönüşüm (recycling), alt dönüşüm (downcycling) ve üst dönüşüm (upcycling) birlikte ele alınarak incelendiğinde anlamlı bir bütün oluşturur. Bu üç dönüşüm şeklinde hiyerarşik bir üçlü yapı vardır. Ayrıca, gerçekleşen üst dönüşüm faaliyetlerinde ortaya çıkan ürünlerin kalitesi ve değeri nitelik açısından fark yaratmaktadır, ürün özellikleri arasında üstünlük oluşmaktadır. Bu dönüşüm yöntemlerinin belirttikleri hem yön hem de nitelik açısından üst-geri-alt üçlüsü olarak incelenmelidir. 

Bkz. Alt Dönüşüm, Artık, Beşikten Beşiğe, Değer, Döngüsellik, Ekolojik Moda, Geri Dönüşüm, Yeniden Kullanım.

Kaynak:

  • Blackburn, R. (Ed.). (2009). Sustainable textiles: Life cycle and environmental impact. Elsevier.

  • Brown S. (2013). ReFashioned: Cutting-edge clothing from upcycled materials. Laurence King.

  • Burchart-Korol, D., Czaplicka-Kolarz, K. ve Kruczek, M. (2012). Eco-efficiency and eco-effectiveness concepts in supply chain management. Congress Proceedings Carpathian Logistics Congress CLC Jesenik.

  • Cassidy, T. ve Han, S. L. (2013). Upcycling fashion for mass production. Gardetti, M. A. ve Torres, A. L. (Ed.), Sustainability in Fashion and Textiles: Values, Design, Production and Consumption. Routledge.

  • Gwilt, A. (2020). A practical guide to sustainable fashion. Bloomsbury Publishing.

  • Gwilt, A., ve Rissanen, T. (Ed.). (2012). Shaping sustainable fashion: changing the way we make and use clothes. Routledge.

  • Fletcher, K. (2010). Slow fashion: An invitation for systems change. Fashion Practice, 2(2), 259-265.

  • Fletcher, K. (2013). Sustainable fashion and textiles: Design journeys. Routledge.

  • Fletcher, K., ve Grose, L. (2012). Fashion & Sustainability: Design for change. Laurence King Publishing.

  • Kipöz, Ş. (2015). Ahimsa: Giysilerin öteki yaşamı (A Serisi). Kipöz, Ş. (Ed.), Sürdürülebilir Moda. Yeni İnsan Yayınevi.

  • McDonough, W. ve Braungart, M. (2002). Cradle to cradle: Remaking the way we make things. North Point Press.

  • McDonough, W. ve Braungart, M. (2013). The Upcycle: Beyond sustainability-Designing for abundance. North Point Press.

  • Vadicherla, T. vd. (2017). Fashion renovation via upcycling. Muthu, S. S. (Ed.), Textiles and Clothing Sustainability. Springer.